Powrót do strony głównej

GENEZA KRAJOBRAZU

Współczesny krajobraz naszego Pojezierza Dobrzyńskiego jest rezultatem ostatniego zlodowacenia (12 - 8 tys. lat temu - epoka plejstocenu), zwanego bałtyckim, fazą pomorskiej, oraz epoki polodowcowej (holocenu), która trwa do dzisiaj od ponad ośmiu tysięcy lat.

 

Potężny lądolód skandynawski nasuwał się na omawiane tereny czterokrotnie, niosąc ze sobą ogromne masy skalnego gruzu i głazów. Lodowiec cofał się, topniał, pozostawiając naniesione tworzywo. Przybierało ono najróżnorodniejsze kształty. W zależności od materiału i czynników budujących te specyficzne formy rzeźby terenu geolodzy wyróżniają moreny czołowe, denne i martwego lodu, kemy, zagłębienia (misy) wytopiskowe, rynny lodowcowe oraz sandry. Do ciekawych, lecz rzadziej występujących form, należą: drumliny, ozy, doliny wiszące.

 

Niektóre zakątki zachowały się w tak klasycznej formie, że stanowią prawdziwe "muzea natury". Do takich miejsc bez wątpienia należy dolina rzeki Lubianki i Jeziora Piotrkowskiego z wysoką wydmą majestatycznie górującą nad doliną, powstałą na wale morenowym.

 

SŁOWNICZEK POJĘĆ GEOLOGICZNYCH

Drumliny

to zespoły wydłużonych, równolegle usytuowanych wałów, które powstały jako rezultat działalności niewielkich jęzorów lodowcowych.

Kemy

to pagórki o okrągłym bądź wydłużonym kształcie (pojedyncze lub tworzące zespoły), a także płaskowyże i tarasy zbudowane zasadniczo z piasków i żwirów. Powstały one pod bryłami martwego lodu albo pomiędzy nimi w następstwie działalności akumulacyjnej (gromadzącej) wód roztopowych.

Moreny czołowe

kształtowały się w miejscach dłuższego postoju lądolodu jako rezultat nanoszenia materiału skalnego przed jego czoło w wyniku wytapiania. W ten sposób formowały się wzgórza, grzędy, wały. Ciągnęły się one równolegle do czoła lądolodu. Są one zbudowane głównie ze żwirów, piasków, głazów. Należą do najczęstszych form występujących na Suwalszczyźnie.

Moreny denne

powstały pod lodowcem w następstwie niwelacyjnych działań wielkich mas lodu.

Moreny martwego lodu

tworzył materiał z topniejących brył martwego lodu (tj. wielkich brył i płatów oderwanych od czoła aktywnego lodowca), który osadzał się u jego krawędzi.

Ozy

kręte wały o stromych stokach, niekiedy długie na kilka kilometrów. Wytworzyły się jako rezultat akumulacyjnej działalności wód, spływających krawędziami, tunelami i szczelinami lodowca.

Rynny lodowcowe

stanowią rezultat erozyjnej działalności wód płynących szczelinami pod lądolodem. Powstawały tam potężne rzeki żłobiące i wypłukujące głębokie, często szerokie doliny, które wypełnione są wodami jezior lub stanowią rynny rzek i strumieni.

Sandry

rozległe i niemal płaskie powierzchnie, które powstały z osadzonych przez wody wypływające spod lodowca żwirów i piasków.

Wały morenowe

(czołowe, boczne, środkowe), usypywane z materiału niesionego przez i zbierającego się pomiędzy lodowcem a zboczem doliny, a także pomiędzy dwoma lodowcami.

Wiszące doliny

powstały w wyniku wypływających spod aktywnego lodowca rzek w pobliżu ich ujścia do obniżeń, w których znajdował się martwy lód. Topniejąc, żłobił on własną dolinę i rzeczne koryto, gdy tymczasem górna dolina wysychała i stawała się zawieszona ponad doliną wtórną.

Wydmy

piaszczyste wzniesienia o różnych rozmiarach i kształtach, usypane przez wiatr. Wydmy cechują się zwykle asymetrycznością zboczy, strona dowietrzna (po której toczy się piasek do góry pod wpływem siły wiatru) jest łagodniej nachylona niż zawietrzna (po której piasek przewiany przez grzbiet wydmy osypuje się swobodnie).

Zagłębienia wytopiskowe

to miejsca w których długo zalegały bryły martwego lodu. Po ich wytopieniu się powstały głębsze (jeziora wytopiskowe) lub płytsze (torfowiska) akweny. Z mniejszych brył lodu mamy dziś tzw. oczka, czyli małe jeziorka, często zarastające i przekształcające się w torfowiska.

 



Powrót do strony głównej
Powrót do strony głównej